Thứ Bảy, 27 tháng 10, 2018

Họa sĩ VĂN ĐEN (1919 - 1988)

Giáo sư, Trường Cao đẳng Mỹ thuật SAIGON - trước 1975

IMPRESSIONISM - EXPRESSIONIST/ 
TRƯỜNG PHÁI BIỂU HIỆN - ẤN TƯỢNG

 (Chân dung Họa sĩ Văn Đen, do Hs. Phạm Ngọc Phước cung cấp)
Tư liệu do Họa sĩ Triêu Hiền cung cấp



I













Văn Đen - Người thổi chai (Glasses blower)

(Tư liệu do Artiste Peintre Nguyễn Anh Dũng - Torcy, Ile-De-France, France)

 Ông cháu
 Trâu đàn

Văn Đen (1919-1988) Chợ Cầu kè sơn dầu 40x50cm Bảo tàng Mỹ thuật Tp.HCM
Văn Đen - Thổi chai (glass blower)

QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT CỦA VĂN ĐEN
Anh nói: “Mỗi họa sĩ phải là một nhà sáng tạo. Vì nếu đứng trước một phong cảnh hay một con người, một cảnh vật, họa sĩ chỉ chú trọng họa lại cho đúng từ đường tơ kẽ tóc. Từng khóm cây cụm lá, từ mảng hoa gốc cây, từ khóe mắt làn tóc, cái cái đều phải giống như bức tranh muôn màu của Tạo Hóa đã dựng nên thì họa sĩ đã đi sai con đường mình. Công việc đó đã dành riêng cho các nhà nhiếp ảnh mà ngày nay với những máy móc tinh vi và phim màu bén nhạy, những cảnh vật ấy đều được ghi lại một cách hòan mỹ không một sai chạy. Vả lại nếu có một họa sĩ nào diễn tả những cảnh vật ấy một cách giống đến đâu đi nữa cũng là một cảnh chết , vì cảnh vật hay người ta đều biết rung cảm hay cười đùa , bức họa chỉ có xác mà không có hồn thì không hòan tòan giống được. May ra chỉ được gọi rằng nay là công việc của một người thợ khéo.Họa sĩ phải là một nhà sáng tạo dùng các cảnh vật như một ngữ vựng để làm ra một đề án khác. Hay nói một cách khác, cảnh vật chỉ là một cớ cho họa sĩ dựa lấy để bộc lộ tâm hồn mình. Một cảnh quan con mắt con mắt của mỗi người đều có vẻ đẹp khác nhau. Cảm thấy điều ấy mới là khởi điểm của công việc sáng tạo. Họa sĩ phải biểu lộ những tình cảm thầm kín của mình nghĩa là nhũng rung động hay cảm xúc hay nỗi lòng qua nét bút và màu sắc. Những màu sắc chỉ là phần phụ thuộc của họa phẩm, linh hồn của bức họa tiết lộ qua trung gian  trí thông minh và trí tưởng tượng, là hai nguyên động lực chính cho sự sáng tạo.

LỜI GIỚI THIỆU CỦA ÔNG E.HEUZÉ
(Giáo sư trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Paris. Viện sĩ, về cuộc triển lãm tháng giêng 1952 ở Paris
Nghệ thuật của Văn Đen trên hết là biểu tượng của một giấc mơ nội tại làm nên điều bí ẩn và thần tiên. Tôi phải nhìn nhận như thế nào? Lần đầu người nghệ sĩ giới thiệu với tôi một vài tác phẩm của anh, sự ngạc nhiên thật lớn làm tôi không quên, tôi rơi vào một lúc sâu trong sự kỳ vọng. Một sự rung động kỳ lạ, vô tận, đã chiếm lấy tôi. Sự khát khao mãnh liệt của tôi được giải thích bởi những từ ngữ mà tôi cảm nhận được. Ôi! Tôi không tìm thấy một câu nào có khả năng biểu đạt được ý tưởng của tôi. Rồi thì mắt tôi sáng lên trước những bức tranh được giới thiệu đã gây ấn tượng về tác giả. Trước sức mạnh của sự yên lặng này, sực sống động của những bức tranh dường như luôn luôn rung động hơn. Tôi cảm thấy tràn ngập bởi một niềm xao xuyến mà tôi cố thử lý giải, và niềm mê hoặc ấy cứ bất động trong tôi. Điều gì làm cho tôi quan tâm tới trang thái cô đơn ấy? Với chất lượng quyến rũ của màu sắc, sự âm vang của tác phẩm, với những giai điệu không giới hạn trong các cảm quan của tôi. Tôi không hề biết. Một điều gì đó là chắc chắn, đó là điều tôi đã gánh chịu một lọai mê hoặc mà vẻ đẹp quyến rũ là không chối cãi. Không bao giờ như lúc này, ngạn ngữ đã nói: “nghệ thuật bắt đầu từ sự hiện hữu những sự vật đã kết thúc”, tôi không thể hùng biện hơn. Từ lúc này, tôi ngừng sự lý giải và thả mình trôi theo những triền dốc của giấc mơ bởi chất thi ca đã làm nên màu sắc và hình thể, nơi trái tim và tâm hồn người nghệ sĩ  đã có thể trả giá. Sau tất cả, mặc những nhà lý thuyết, những nhà uyên bác và những nhà giáo điều, chính là nghệ thuật ở trong ta mãi mãi.
E.HEUZÉ - Paris 1952

BÁO ẢNH VIỆT NAM GIỚI THIỆU VĂN ĐEN
Học ở nước ngoài nhưng vẽ rất Việt Nam.Đó là điều các nhà phê bình nghệ thuật thường nhận xét về họa sĩ Văn Đen( Dương Văn Đen)  và tranh của ông. Năm 1950, ông là sinh viên của trường Cao Đẳng mỹ thuật Paris. Và từ đó đến nay ông đã sáng tác gần 1.000 bức tranh ,phần lớn vẽ về Việt Nam, những sắc thái phong phú, đặc sắc của nông thôn vùng đồng bằng sông Cửu Long hiện lên một cách hiền hòa, bình dị nhưng có sức thu hút lòng người. Chính vì vậy mà những bức tranh của ông được người xem ưa thích, trân trọng.Nó như một thưở "hương xa"  đem đến những điều mới, những thông tin những rung động bên xứ sở và con người ở của một vùng đất xa la.ïTrong tranh ông, ranh giới giữa các hình không dứt khoát , nó đan nhiều, mềm mại, dịu dàng và tình tứ, Văn Đen đã tạo cho mình một phong cách độc đáo làm nổi rõ tâm hồn dân tộc Việt Nam.
Ông đã đi nhiều nơi, nhưng không ở đâu cảm xúc bằng vùng Cầu Kè, bên bờ sông Hậu, nơi ông sinh ra và gắn bó cả một thời niên thiếu.Những tranh “Xóm Chiều”, “Những con đường mòn”,” Những lũy tre”, ……..gợi nhớ quê hương một cách mênh mông với những”tứ thơ “ thật hiền hòa, mộc mạc …
HÀ CẦN GIANG

VĂN ĐEN –MỘT TẤM GƯƠNG QUÝ
Anh Văn Đen đã mất, cái ngày 2-12-1988 đã kết thúc cuộc đời của một nhà nghệ sĩ tiêu biểu cho những gì đáng yêu nhất.
Cũng như họa sĩ Bùi Xuân Phái, anh Văn Đen đã để lại một hình ảnh tòan vẹn về hội họa lẫn nhân cách. Mỗi người một bản sắc. Mỗi ngưiời một đỉnh cao, nhưng hơn thế nữa hai họa sĩ đã trở thành biểu tượng chung cho tình yêu con người, quê hương, lòng vị tha và trái tim tận hiến. Sài Gòn những năm 60, tranh sơn dầu Văn đen đã góp phần thúc đẩy sự thúc đẩy của bộ môn nghệ thuật tạo hình  dùng chất liệu sơn dầu.Với bức "Hai Cái Siêu"  được trao tặng huy chương vàng "Hội Họa Mùa Xuân" 1960, đã xác định ngay hội họa Văn Đen một địa vị vững chắc, luôn luôn là niềm tin khích lệ cho họa sĩ trẻ. Đó là một tác phẩm quý (nay không biết lưu lạc nơi đâu). Chất sơn của anh thật chắc và lôi cuốn. Tinh thần hội họa lặng lẽ dung dị mà trìu mến và duyên dáng. Cái chân chất, hiền hòa nhưng rất giàu tình cảm của con người dân dã miền Nam đã đươc anh miêu tả “đúng chất “bằng một thứ hội họa chợt xem ra rất dễ dàng, nhưng càng xem lâu càng thấy rõ một bút pháp tinh tế riêng biệt…..Với tác phẩm “Hai Cái Siêu” đã chấm dứt thời kỳ trầm lặng của anh và cũng chấm dứt luôn tjời kỳ ngự trị của nền hội họa trường qui ở miền nam. Những nănm sau đó,một bộ mặt mới hội họa Sài Gòn xuất hiện xúc động và đầy mới lạ. Nhiều nhà sưu tập đã tìm tới anh, Hội hoạ của anh chuyên chở cả một đời sống phía dưới của xã hội và phía ngòai những cao vọng. Họa sĩ đã mất, nhưng một sự nghiệp hội họa và một nhân cách Văn Đen đã trở thành một tấm gương quý , cả cái bề ngòai và bề trong của con người Văn Đen chẳng khác nào tranh của anh, xuề xòa mà chứa chan, đơn giản mà sâu lắng, u uấn mà trong lành: "Văn dĩ tải đạo"  là thế.
Trịnh Cung



Văn Đen, tiếng vĩ cầm trong chiều tà

và màu nâu đất buồn

(Pham Ngọc Phước - June 13-2015)

Chỉ cần hai cái siêu thuốc bằng sành dân dã dùng để sắc thuốc bắc, với bố cục chặt, màu sắc với chất liệu sơn dầu đậm đặc, xù xì, ngã về sắc độ tím than để nói lên cái tro bụi bám đầy, màu huyết dụ và màu vàng đất, nhìn ấm mà ảm đạm...Văn Đen đã đoạt Huy Chương Vàng tại cuộc Triển Lãm Mùa Xuân năm 1960, thời Đệ Nhất Cộng Hoà Miền Nam .Từ đó uy tín, tài năng sáng tạo của anh được chú ý nhiều hơn nữa. Tôi rất quý mến anh, là một họa sĩ người miền Nam, xuề xoà , luôn mặc chiếc áo trắng cụt tay bỏ ngoài quần, mang đôi dép lẹp xẹp , miệng luôn ngậm điếu thuốc trễ xuống, có lúc anh ngậm ống vố, khuôn mặt hiền với nhiều tư lự …

Và nếu Paul Cézanne với Les joueurs de cartes - nhũng người chơi bài - thì Văn Đen với Tam nhân ẩm tửu - ba người uống rượu - làm nhớ cái không khí nhộn nhịp ở một đoạn đường Tổng Đốc Phương - Chợ Lớn, nơi có con hẻm rẽ vào nhà anh. Anh không có ở nhà thì ra cái quán cóc nhỏ góc ngã tư bên kia đuờng thế nào cũng thấy anh đang uống rượu cùng những người bạn lao động, bình dân, những ly xây chừng nhỏ ...và tất nhiên anh kéo vào ngồi cho được. Tôi đã có những buổi ngồi cùng anh ở cái quán đó...trò chuyện cùng nhau dăm ba điều về tranh sơn dầu . Anh cũng mê mà tôi cũng mê cái chất liệu này....
Anh nói :” Mỗi họa sĩ là một nhà sáng tạo. Vì nếu đứng trước một phong cảnh hay một con người hay một cảnh vật, họa sĩ chỉ chú trọng họa lại cho đúng từ đường tơ kẽ tóc, từng khóm cây cụm lá, từ máng hoa gốc cây, từ khoé mắt làn tóc, cái cái đều phải giống nhu bức tranh muôn màu của Tạo Hóa đã dựng nên, thì họa sĩ đã đi sai con đường mình . Công việc đó đã dành riêng cho các nhà nhiếp ảnh mà ngày nay với những máy móc tinh vi và phim màu bén nhạy, những cảnh vật ấy đều được ghi lại một cách hoàn mỹ không một sai chạy …Họa sĩ phải là một nhà sáng tạo dùng các cảnh vật như một ngữ vựng để làm ra một đề án khác .Hay nói một cách khác, cảnh vật chỉ là một cái cớ cho họa sĩ dựa lấy để bộc lộ tâm hồn mình ...linh hồn bức họa tiết lộ qua trung gian trí thông minh và trí tưởng tượng, là hai nguyên động lực chính cho sự sáng tạo … Tôi rất thích làm việc ban đêm, nếu cần tôi phải thức đến hai , ba giờ khuya để được thanh tịnh mà sáng tác . Tôi ít khi vẽ ngoài trới, tôi chỉ đi tìm cảnh vật để lấy đề tài và nghiên cứu kỹ càng tại chỗ, trở về xưởng làm phác họa ...Vẽ xong, tôi lại ngắm và suy xét, nghiên cứu thêm để bỏ những chỗ nào rườm rà  và làm nặng bức tranh. Tôi bớt, bớt mãi cho tới khi nào còn lại những gì là của bức tranh thiệt thọ . “  ( Vựng tập Triển Lãm bộ sưu tập tranh sơn dầu của gia đình - Bảo tàng Mỹ Thuật TPHCM 1- 1995 ).
Ngoài là giáo sư dạy môn sáng tác sơn dầu tại trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Gia Định, anh còn có nhiều môn đệ tìm đến với riêng anh , cùng đi vẽ ngoài trời mỗi cuối tuần.  Anh chỉ vẽ tận tình và xem như những ngưòi bạn.  
Văn Đen, người nghệ sĩ tài hoa, người sống hết mình cho hội họa, yêu thích âm nhạc, anh mê dàn vĩ cấm, anh quý cây violon của anh như nguời bạn, trong đêm khuya, với những Tristesse Chopin, Sernade Schubert...anh đủ thả hồn mình bay bổng cùng với những vết cọ bệt màu lên bố vẽ ...Những bức tranh nổi tiếng của anh, ngoài Cái siêu đất, còn có  Thổi chai, Rước đèn,  Tam nhân ẩm tửu.... Ngoài những bức tĩnh vật, phong cảnh đồng quê , anh còn vẽ nhiều về Mẹ, anh thương yêu mẹ vô cùng. Tôi càng quý anh thêm về tình gia đình, anh sống nghiêm túc, giản dị, luôn đứng về phiá những người lao động - thế giới nghệ thuật đầy nhân tính của anh. Một nhân cách lớn.
Virginia, May 12, 2015

Đinh Cường
 Văn Đen - Cái Siêu 2
Văn Đen - Tam nhân ẩm tửu
 Văn Đen - Hoàng Hôn

Văn Đen - Thổi chai
Văn Đen - Trâu đàn
 Văn Đen - Ao sen
 Văn Đen - Bình vàng
 Văn Đen - Cá
 Văn Đen - Chiều về
 Văn Đen - Chuồng trâu
 Văn Đen - Cua
 Văn Đen - Đèn dầu
Văn Đen - Dưa gan
 Văn Đen - Lối xóm
 Văn Đen - Quán cốc
 Văn Đen -  Trái Sầu riêng
 Văn Đen - Tỉnh vật 1
 Văn Đen - Tỉnh vật 2
 Văn Đen - Tỉnh vật 3
Văn Đen - Trái gấc
 Văn Đen - Trâu dầm
 Văn Đen -  Violin
Văn Đen - Xóm quê
Jan.14 2018 - Văn Đen - LY THI AUCTION 15000 USD 
VAN DEN. Son.Bo  50 x 61cm 1960 1970
(Collect Cầu Minh Ngọc)


Nhà sưu tập HaiVu Dinh 

Nhà sưu tập HaiVu Dinh

VĂN ĐEN - Cầu Ngói Thanh Toàn, Huế



 




Không có nhận xét nào: